Dozwolony użytek jest jednym z kluczowych pojęć w prawie autorskim, które pozwala na korzystanie z utworów chronionych prawem autorskim w określonych sytuacjach bez konieczności uzyskania zgody twórcy.
W kontekście autorskich praw osobistych, dozwolony użytek stanowi wyjątek od zasady wyłączności twórcy do decydowania o sposobach korzystania z jego utworu.
Dozwolony użytek - podstawowe zasady
Zgodnie z Ustawą o prawach autorskich i prawach pokrewnych, dozwolony użytek dzieli się na użytek osobisty oraz użytek publiczny:
Dozwolony użytek - ograniczenia
Art. 35 ustawy określa, że dozwolony użytek nie może naruszać normalnego korzystania z utworu ani godzić w słuszne interesy twórcy. Oznacza to, że choć prawo do dozwolonego użytku istnieje, jego zakres jest ograniczony tak, aby nie uszczuplać dochodów autora i nie naruszać jego praw.
Gdy publikujesz cudzy utwór na blogu lub w serwisie internetowym, staje się on dostępny dla szerokiej publiczności, co przekracza granice dozwolonego użytku osobistego. Taka publikacja jest traktowana jako rozpowszechnianie utworu, co wymaga uzyskania zgody właściciela praw autorskich lub posiadania odpowiedniej licencji. Brak takiej zgody może prowadzić do naruszenia autorskich praw majątkowych, co jest regulowane m.in. przez Art. 17 i Art. 79 ustawy.
Instytucje oświatowe i naukowe w ramach dozwolonego użytku mogą korzystać z utworów wyłącznie na potrzeby dydaktyczne i naukowe.
Konsekwencje przekroczenia dozwolonego użytku
Przekroczenie dozwolonego użytku w kontekście prawa autorskiego może prowadzić do poważnych konsekwencji prawnych. Gdy osoba korzysta z utworu w sposób, który wykracza poza granice dozwolonego użytku – na przykład poprzez publiczne udostępnianie cudzych dzieł bez zgody autora – narusza prawa majątkowe twórcy, co może skutkować odpowiedzialnością cywilną oraz karną.
Zgodnie z Art. 79 Ustawy o prawach autorskich i prawach pokrewnych, twórca może żądać zaprzestania naruszeń, usunięcia ich skutków, a także naprawienia wyrządzonej szkody, co może obejmować zapłatę odszkodowania lub wydanie korzyści uzyskanych z naruszenia.
W skrajnych przypadkach, naruszenie praw autorskich może prowadzić do postępowania karnego, co jest regulowane w Art. 116 ustawy, gdzie przewidziano kary grzywny, ograniczenia wolności, a nawet pozbawienia wolności do lat 2 za bezprawne rozpowszechnianie cudzego utworu. Przekroczenie dozwolonego użytku zatem nie tylko podważa zaufanie społeczne, ale również niesie ze sobą istotne ryzyko prawne dla osoby naruszającej prawa autorskie.
