2024-09-02

Prawo cytatu – legalne cytowanie w świetle prawa autorskiego

Cytowanie to element tworzenia treści, kluczowy dla twórców dążących do wzbogacenia swoich prac o odniesienia do istniejących dzieł. Jest to ważne szczególnie w obszarach edukacji i badań naukowych, gdzie prawidłowe odniesienia do źródeł określają wiarygodność informacji. W ramach prawa autorskiego, prawo cytatu umożliwia wykorzystywanie fragmentów chronionych prac bez konieczności uzyskiwania zezwolenia od ich autorów, jednak wyłącznie w jasno określonych ramach.  Zrozumienie i stosowanie zasad prawnych dotyczących cytowania jest fundamentalne, aby uniknąć naruszeń praw autorskich i potencjalnych konsekwencji.

Prawo cytatu a prawa autorskie

Cytowanie ma bezpośredni związek z prawem autorskim, ponieważ dotyczy korzystania z dzieł nim chronionych. Prawidłowo wykonane cytowanie, zgodne z ustawą z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych, nie narusza praw autorskich i jest uznawane za dozwolony użytek. Pozwala to na dialog między twórcami, rozwój nauki i kultury, zachowując przy tym prawa i interesy autorów cytowanych dzieł. Naruszenie zasad cytowania może prowadzić do odpowiedzialności cywilnej lub karnej, w tym roszczeń o naruszenie praw autorskich, co podkreśla wagę znajomości i przestrzegania prawnych aspektów cytowania.

Prawo cytatu, zgodnie z Ustawą o prawach autorskich i prawach pokrewnych, pozwala na przytaczanie fragmentów utworów lub całych drobnych utworów w określonych celach, takich jak wyjaśnianie, polemika, analiza krytyczna lub naukowa, nauczanie lub prawa gatunku twórczości (Art. 29). W przypadku cytatu, istotne jest, aby użycie było uzasadnione celem i miało charakter pomocniczy w stosunku do głównej treści.

Art. 29 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych przewiduje sytuacje, kiedy prawo cytatu jest dozwolone:

Wolno przytaczać w utworach stanowiących samoistną całość urywki rozpowszechnionych utworów oraz rozpowszechnione utwory plastyczne, utwory fotograficzne lub drobne utwory w całości, w zakresie uzasadnionym celami cytatu, takimi jak wyjaśnianie, polemika, analiza krytyczna lub naukowa, nauczanie lub prawami gatunku twórczości.

Wyrok SA w Gdańsku z 6.04.2017 r., V ACa 687/15:

Dzieło, w ramach którego umieszcza się cytat z cudzej twórczości, musi być samodzielnym, stanowiącym przedmiot prawa autorskiego utworem. Celem prawa cytatu jest bowiem stworzenie swobody twórczej w dziedzinie analizy i krytyki naukowej oraz wypowiedzi artystycznej. Jeśli brak własnej twórczości, to brak również uzasadnienia ograniczania cudzych praw autorskich.

Aby w prawidłowy sposób skorzystać z prawa cytatu należy pamiętać o:

Celu użycia

- cytat musi być używany do celów takich jak analiza krytyczna, wyjaśnianie, nauczanie itp.

Cytowaniu w sposób adekwatny i proporcjonalny

- fragment cytatu powinien być stosunkowo krótki i związany z kontekstem, w jakim jest wykorzystywany. Nie wolno przekraczać granic rozsądku, korzystając z prawa cytatu.

Kontekście użycia

- cytat powinien być częścią większego dzieła i mieć charakter pomocniczy.

Cytowaniu w sposób adekwatny i proporcjonalny

- fragment cytatu powinien być stosunkowo krótki i związany z kontekstem, w jakim jest wykorzystywany. Nie wolno przekraczać granic rozsądku, korzystając z prawa cytatu.

Jasnym oznaczeniu cytatu

- należy wyraźnie oznaczyć fragment dzieła, który został zacytowany, np. poprzez użycie cudzysłowów lub wyróżnienie tekstu w inny sposób, tak aby było jasne, że to nie jest własna twórczość.

Podaniu źródła cytatu

- ważne jest podanie dokładnego źródła, z którego pochodzi zacytowany fragment, włączając w to nazwisko autora, tytuł dzieła, rok publikacji itp.

Uwzględnieniu ograniczeń prawnych

- w niektórych jurysdykcjach istnieją określone ograniczenia co do wykorzystania prawa do cytatu, na przykład w przypadku niektórych rodzajów dzieł, takich jak utwory muzyczne czy filmy. Należy zatem zapoznać się z lokalnymi przepisami prawnymi dotyczącymi prawa do cytatu.

Prawidłowo wykonany cytat musi być używany do celów takich jak analiza krytyczna, wyjaśnianie, nauczanie itp.

Prawo cytatu - granice

Zgodnie z Art. 35 ustawy, prawo cytatu, podobnie jak inne formy dozwolonego użytku, nie może naruszać normalnego korzystania z utworu ani godzić w słuszne interesy twórcy. Oznacza to, że cytowanie nie może być używane jako pretekst do bezprawnego wykorzystywania utworu w sposób, który mógłby zastępować oryginalne dzieło lub zmniejszać jego wartość.

Konsekwencje nieprawidłowego wykonania prawa cytatu

Na podstawie Ustawy o prawach autorskich i prawach pokrewnych, nieprawidłowe wykonanie prawa cytatu może prowadzić do poważnych konsekwencji prawnych, zarówno na poziomie odpowiedzialności cywilnej, jak i w zakresie ochrony osobistych praw autorskich twórcy.

Ochrona praw osobistych (Art. 78 ust. 1)

Niewłaściwe wykonanie prawa cytatu, takie jak brak odpowiedniego oznaczenia twórcy lub zmiana treści cytowanego fragmentu w sposób naruszający integralność utworu, może prowadzić do roszczeń ze strony twórcy.

Art. 78 ust. 1 ustawy stanowi, że jeśli doszło do naruszenia autorskich praw osobistych, takich jak prawo do autorstwa utworu, oznaczenia utworu nazwiskiem twórcy, nienaruszalności treści i formy utworu oraz jego rzetelnego wykorzystania, twórca ma prawo żądać:

  • zaniechania działania zagrażającego jego prawom.
  • usunięcia skutków naruszenia, na przykład poprzez publiczne oświadczenie odpowiedniej treści i formy.
  • zadośćuczynienia pieniężnego lub zapłaty na cel społeczny.
Odpowiedzialność cywilna za naruszenie praw majątkowych (Art. 79 ust. 1)

Niewłaściwe wykorzystanie prawa cytatu, które prowadzi do bezprawnego rozpowszechnienia fragmentów utworu lub jego nieautoryzowanego użycia, może być podstawą do dochodzenia przez twórcę roszczeń na drodze cywilnej, w tym żądania odszkodowania.

Art. 79 ust. 1 ustawy przewiduje odpowiedzialność cywilną za naruszenie autorskich praw majątkowych. Twórca lub inny podmiot uprawniony może w takim przypadku żądać:

  • zaniechania naruszeń
  • usunięcia skutków naruszenia, w tym wycofania z obrotu produktów naruszających prawo autorskie
  • naprawienia wyrządzonej szkody w formie zapłaty sumy pieniężnej odpowiadającej wysokości dwukrotności opłaty licencyjnej, która byłaby należna w przypadku uzyskania zgody na wykorzystanie utworu
  • wydania uzyskanych korzyści
  • publicznych przeprosin.
Prosimy pamiętać, że ten artykuł ma charakter informacyjny i nie stanowi porady prawnej.
Zachęcamy do zapoznania się z pełnym tekstem źródłowym ustawy, aby uzyskać dokładniejsze informacje.
Akt prawny: Ustawa z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych >

Chcesz zacząć chronić swoje zdjęcia w Internecie i uzyskiwać odszkodowania?

Zostaw nam kontakt do siebie
W tym artykule:
dowiesz się jak prawidłowo korzystać z prawa cytatu określonego w ustawie z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych.
Podziel się tym artykułem:
Facebook
Twitter
LinkedIn
Telegram